Mileva Maric kim; Einstein'in eşi mi bilim kadını mı

Sabiha GÜL

Mileva Marić, bilim dünyasında genellikle Albert Einstein'ın ilk eşi olarak tanınsa da onun fizik alanındaki katkıları ve akademik başarıları uzun süre gölgede kalmıştır. Sâdece bir eş ve anne olarak değil, aynı zamanda bir bilim kadını olarak da değerlendirilmesi gereken Marić, çağının toplumsal cinsiyet normları nedeniyle yeterince tanınmamış bir deha olarak kabul edilir.

Albert Einstein'ın ilk eşi olan Mileva Marić 1986 yılında, ikili arasında öğrencilik günlerinde başlayan yazışmalar keşfedilene kadar bilinen bir kadın değildi. Bu yazışmalarla birlikte insanlar Mileva Maric’i tanımaya başladı. Mileva’nın öyküsünü anlatanların bazıları onun, kocasının dehasının ötesine geçen parlak bir matematikçi olduğunu ve 1905'te görelilik üzerine yazdığı makalesi de dahil olmak üzere Einstein’ın ardındaki asıl dehanın o olduğuna ilişkin bazı iddialar ortaya attılar

Mileva Marić, 19 Aralık 1875'te Sırbistan'ın Titel kasabasında doğdu. O dönemde kadınlar için eğitim almak zor olsa da ailesinin desteğiyle iyi bir öğrenim gördü. Zürih Politeknik Enstitüsü'ne (günümüzdeki ETH Zürih) kabul edilen beş kadın öğrenciden biri oldu. Burada, gelecekte “Nobel Ödüllü” bir fizikçi olacak olan Albert Einstein ile tanıştı.

Einstein ile olan akademik ortaklığı, onun bilime katkılarının göz ardı edilmesine yol açtı. Marić ve Einstein'ın fizik ve matematik üzerine yoğun tartışmalar yaptığına dair pek çok belge bulunmaktadır. Bazı tarihçiler, 1905'te Einstein'ın "Annus Mirabilis" (mucize yılı) olarak adlandırılan yılında yayınladığı makalelerde Marić'ın katkıları olduğunu öne sürmektedir.

Mileva ve Albert, 1903 yılında evlendiler ve bu evlilikten Hans Albert ve Eduard adında iki çocukları oldu. Marić, akademik kariyerine devam etmek istese de aile ve çocukların bakımı nedeniyle bilimsel çalışmalarından uzaklaştı. Einstein'ın kariyeri yükselirken, Marić geri plana itildi.

Einstein ve Marić'in evliliği zamanla bozuldu. Bunda Einstein’in ailesinin, Yahudi olmayan Maric’i istememesinin de etkili olduğu iddia edilir. Einstein'ın akademik başarılarına odaklanması, ailesine karşı mesafeli tutumu ve Marić'ın özellikle finansal ve duygusal anlamda yıpranması, çift arasındaki gerginliği arttırdı. Einstein'ın, eşine sunduğu katı evlilik şartları da evliliğin boşanmayla sonuçlanmasına katkı sağladı. Einstein’in sunduğu bu liste aslında Maric’i boşanmaya zorlamanın bir başka yoluydu.

1914'te Einstein, Marić'e katı evlilik kuralları içeren bir liste sundu. Bu şartlar arasında; Marić'in, Einstein'dan hiçbir yakınlık beklememesi, onunla herhangi bir sosyal ya da özel etkinliğe katılmaması, evin temizliği ve yemek düzeninden tamamen sorumlu olması, Einstein'la yalnızca bilimsel ya da zorunlu durumlarda konuşması gibi maddeler bulunuyordu. Marić, bu şartları kabul etmeyerek Einstein'dan ayrıldı ve 1919'da resmen boşandılar.

Mileva Marić, hayatının geri kalanını Zürih'te geçirdi ve 1948'de hayatını kaybetti. Onun katkıları uzun süre göz ardı edilmiş olsa da son yıllarda bilim tarihçileri tarafından daha fazla incelenmeye başlandı. Kadın bilim insanlarının yaşadığı zorlukların ve toplumsal baskıların bir örneği olarak, Marić'ın hikayesi, eğitimde ve bilimde kadınların desteklenmesi gerekliliğini vurgulamaktadır.

Mileva Marić, yalnızca Einstein'ın eşi olarak anılmayı hak etmeyen bir bilim insanıydı.  Onun matematik ve fizik alanındaki başarıları, döneminin kadınlara dayattığı engeller nedeniyle tam anlamıyla değerlendirilememiştir. Ancak günümüzde onun hikayesi, bilimde kadınların rollerinin ne kadar önemli olduğunu hatırlatmaya devam etmektedir.